چطور روغن «ماده و فکر» روی زمین ریخت؟ | درباره حاشیه‌های یک اجرا در موزه هنر‌های معاصر تهران

عروجی | شهرآرانیوز - یک خرابکاری ناشیانه دیگر این بار در موزه هنر‌های معاصر تهران. جایی که بهترین آثار تجسمی در آن نگهداری می‌شود؛ اما در ظاهر مراقبان خوبی ندارد. روز ۲۱ اسفند هم زمان با افتتاح نمایشگاه «پنج گنج» برنامه پرفورمنسی اجرا شد که به اثر «ماده و فکر» نوریوکی هاراگوچی، هنرمند ژاپنی، آسیب وارد کرد. هاراگوچی معمولاً از مواد صنعتی مانند فولاد و بتن در کار‌های خود استفاده می‌کرد.

تمایل به استفاده از مواد صنعتی می‌تواند ریشه در زادگاه او، یوکوسوکا، داشته باشد که شهری صنعتی است. یکی از مهم‌ترین آثار او «ماده و فکر» است که ظرف فولادی جوش خورده مربعی کم عمقی است که درون آن با روغن سیاه پر شده است. از آنجایی که روغن برخلاف آب ثابت مانده و خاصیت انعکاسی دارد، این اثر شبیه به یک آینه بزرگ در کف زمین دیده می‌شود. هاراگوچی نخستین نمونه از این کار را در سال ۱۹۷۱ خلق کرد.

یک نمونه از این اثر که در سال ۱۹۷۷ به نمایش درآمده بود از سوی موزه هنر‌های معاصر تهران خریده شد و همچنان در این موزه نگهداری می‌شود. او چند سال پیش بعد از ۴۰ سال دوباره به ایران بازگشت تا از اثرش دیدن کند و از اینکه هیچ آسیبی به آن نرسیده است اظهار خوش حالی کرد. هاراگوچی دو سال پیش از دنیا رفت و امروز را ندید که یک پرفورمنس افتاده وسط روغن هایش. مسئولان موزه هم بعد از آن به این خبر واکنش نشان دادند و گفتند: «برخورد بدن پرفورمر به روغن، خطای سهوی بود. این اتفاق، تخریب اثر هنری محسوب نمی‌شود.»

یاسر خاسب، پرفورمر و هنرمند تئاتر که بدنش با بخشی از روغن‌های باارزش این اثر هنری برخورد کرده در این باره گفته است: «نمایش «پرنده و ماهی» یک اجرای بداهه بوده و از قبل برنامه ‎ای برای اینکه با سطح اثر برخورد داشته باشم، نداشتم و حتی نزدیک بود آسیب جسمانی ببینم.» با این حال این پرسش مطرح می‌شود که اساسا چرا باید در نزدیکی چنین آثار با ارزشی اجازه برگزاری نمایش داده می‌شد؟ از طرفی، در ظاهر متولیان حوزه فرهنگ یادشان رفته است باید مسئولیت حفاظت و مراقبت از آثار هنری را به عهده بگیرند.

پیش تر، ساخت فیلم‌هایی در موزه سیمین و جلال، عمارت مسعودیه (خاتون) و خانه طباطبایی‌های کاشان (جیران) و این آخری، ساخت فیلمی به کارگردانی نرگس آبیار در باغ عفیف آباد شیراز، واکنش برانگیز شده بود. این در حالی است که به فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی در بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی اجازه ساخت داده می‌شود که از سال ۱۳۹۳ سازمان میراث فرهنگی ساخت فیلم‌های سینمایی و سریال در اماکن تاریخی را ممنوع کرده است. سازمان میراث فرهنگی باید این دستورالعملش را به همه مسئولانی که وظیفه مراقبت از آثار هنری دارند تعمیم بدهد، به ویژه موزه ها.